Ο Morris T. εξετάζει στην παρούσα ανάλυσή του την έρευνα που έχει διενεργηθεί τα τελευταία τριάντα χρόνια στον εντοπισμό νέων ταλέντων στο ποδόσφαιρο και στον προσδιορισμό της προσωπικότητας των επιτυχημένων αθλητών.

Μάλιστα, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που εντοπίζονται στους πετυχημένους ενήλικους αθλητές μπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισμό ταλαντούχων αθλητών όταν ακόμα αυτοί βρίσκονται στην εφηβεία.

Βέβαια, αυτό είναι κάτι που χρειάζεται προσοχή και μελέτη γιατί προϋποθέτει πως τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας θα είναι ίδια κατά την εφηβεία, αλλά και μετά την ενηλικίωση.

Δεν είναι όμως βέβαιο ότι θα είναι έτσι αφού η εφηβεία είναι μια περίοδος της ζωής των ανθρώπων κατά την οποία διαμορφώνεται ακόμα η προσωπικότητα και καθορίζεται από πολλούς παράγοντες.

Είναι γενικά μια περίοδος όπου η ανθρώπινη ψυχοσύνθεση είναι ευμετάβλητη.

Η αναδίφηση του Morris (2000) αποκάλυψε πως η έρευνα σε αυτόν τον τομέα σε όλα τα είδη του ποδοσφαίρου (π.χ. αμερικανικό ποδόσφαιρο) είναι σχετικά μικρή και πιο συγκεκριμένα στο ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο (το αμερικανικό soccer) η έρευνα είναι ακόμα πιο μικρή.

Επίσης έδειξε πως έχουν γίνει περισσότερες έρευνες που αναφέρονται στην προσωπικότητα και στην απόδοση των ενηλίκων, ενώ για την αναγνώριση ταλέντων είναι πολύ πιο λίγες και ουσιαστικά σχεδόν όλες έγιναν τη δεκαετία του ’90.

Πιο συγκεκριμένα για το ποδόσφαιρό έχουν γίνει έντεκα έρευνες στην προσωπικότητα των ενηλίκων από τη δεκαετία του ’70 μέχρι και του ’90, ενώ για την αναγνώριση ταλέντων έχουν γίνει μόνο πέντε στη δεκαετία του ’90.

Ο Morris (2000) σημειώνει πως οι έρευνες που είχαν διενεργηθεί πριν το ’70 δεν είχαν καταλήξει σε κάποιο ψυχολογικό προφίλ του επιτυχημένου αθλητή ούτε μπόρεσαν να δείξουν κάποια σύνδεση της επιτυχίας με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας.

Επίσης επισημαίνει την αποτυχία μερικών ερευνών να συνδέσουν την απόδοση με ψυχολογικές καταστάσεις όπως π.χ. διάθεση, αίσθηση αυτό-ικανότητας κλπ. γιατί οι καταστάσεις αυτές είναι ευμετάβλητες στις διάφορες συνθήκες. Πρέπει λοιπόν να γίνεται περισσότερη επικέντρωση σε διαρκή χαρακτηριστικά της προσωπικότητας.

Τα τελευταία χρόνια οι έρευνες έχουν αρχίσει να επικεντρώνονται περισσότερο στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και το ρόλο που παίζουν στην απόδοση, ενώ υπάρχει μια στροφή των ερευνητών από τη μέτρηση γενικών χαρακτηριστικών σε πιο εξειδικευμένα χαρακτηριστικά όπως δημιουργικότητα και αυτό-εκτίμηση.

Ψυχολογικά Χαρακτηριστικά κι Απόδοση Ενηλίκων

Στις έρευνες που χρησιμοποιούν γενικά εργαλεία μέτρησης της προσωπικότητας, τα αρνητικά σημεία που εντοπίζονται σε κάποιες έρευνες είναι τα δίχως θεωρητικό υπόβαθρο ευκαιριακά δείγματα (δηλαδή δείγματα παικτών που εξετάζονται μόνο και μόνο επειδή δέχτηκαν ή επειδή βόλευε) και η απουσία λιγότερο ικανών παικτών στις μετρήσεις ώστε να γίνουν συγκρίσεις.

Ένα άλλο θέμα το οποίο πρέπει να προσέξουν οι ερευνητές είναι ότι κάποιες έρευνες εξήγαγαν αντικρουόμενα αποτελέσματα κι αυτό ίσως να οφείλεται στις διαφορετικές κουλτούρες. Κάποιο άλλο σημείο που εντοπίζεται είναι η αποτυχία των ερευνών να βγάλουν στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα κι αυτό ίσως να οφείλεται και στο μικρό δείγμα.

Γενικά, υπάρχει μια ασυνέπεια όσον αφορά στα αποτελέσματα κι οι έρευνες δε συγκλίνουν στα συμπεράσματά τους, ενώ υπάρχει μια ασάφεια στις μεθόδους ανάλυσης όπως αμφισβητούμενες στατιστικές αναλύσεις και ασαφείς ορισμοί μεταβλητών.

Στις έρευνες που έγιναν πάνω σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, κάποια από τα αποτελέσματα έδειξαν ότι παίκτες σε πιο επιτυχημένες ομάδες έχουν υψηλότερο αυτό-προσανατολισμό (δηλαδή επικεντρώνονται περισσότερο στις προσωπικές αμοιβές), ενώ έχουν χαμηλότερο προσανατολισμό στην εργασία (προς την ολοκλήρωσή της) και χαμηλό βαθμό στην αλληλεπίδραση (στην προσπάθεια που καταβάλουν για την διατήρηση αρμονικών διαπροσωπικών σχέσεων).

Άλλα αποτελέσματα έδειξαν υψηλό βαθμό των αθλητών στην αναζήτηση συναισθημάτων σε σύγκριση με μη αθλητές, ενώ οι επιτυχημένοι ποδοσφαιριστές φάνηκε πως ήταν σημαντικά πιο εξωστρεφής και με αυτοπεποίθηση, αγχώδεις και συναισθηματικοί, σκληροτράχηλοι κι επιθετικοί σε σύγκριση με λιγότερο επιτυχημένους ποδοσφαιριστές.

Μια πειραματική έρευνα που είχε διενεργηθεί με την εκτέλεση πέναλτι και συγκρίθηκε η απόδοση των παικτών με την αυτοεκτίμηση και την αίσθηση της αυτό-ικανότητας δεν έδειξε στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα, ενώ η παρουσία ή απουσία κοινού δεν έδειξε να επηρεάζει.

Τα αποτελέσματα από τις έρευνες σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά δεν επαληθεύθηκαν από άλλες έρευνες, υπάρχει δηλαδή η απουσία της επανάληψης, ενώ δε φαίνεται να έχει καθιερωθεί μια συστηματική μέθοδος και επιλογή κατάλληλου δείγματος.

Σε σύγκριση με τις έρευνες που χρησιμοποίησαν μια προσέγγιση των γενικότερων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας, η επικέντρωση σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά δείχνει να είναι περισσότερα υποσχόμενη.

Εντοπισμός Ταλέντων

Οι περισσότερες έρευνες που αναφέρονται στον εντοπισμό ταλέντων είναι περιγραφικές έρευνες, δηλαδή περιγράφουν τακτικές που ακολουθούνται από μάνατζερς και προπονητές σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, ενώ πολύ λιγότερες επικεντρώνονται στην αξιολόγηση, για σκοπούς επιλογής, και μόνο δύο (μία στο ποδόσφαιρο) αφορούν σε εμπειρικές μελέτες.

Η όποια αναφορά γίνεται σε αυτές τις έρευνες στα στοιχεία της προσωπικότητας είναι ασαφής και δεν αναλύεται εκτενώς ποιοι ψυχολογικοί παράγοντες και πώς παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη των νέων ταλαντούχων ποδοσφαιριστών, ενώ φαίνεται πως προσεγγίζονται περισσότερο από εκπαιδευτική σκοπιά (να αναπτυχθούν π.χ. σωστές συμπεριφορές) κι όχι για λόγους εντοπισμού κι επιλογής.

Αναγνωρίζεται πάντως ο ρόλος των ψυχολογικών παραγόντων στην επιλογή νέων ποδοσφαιριστών και το γεγονός ότι δεν περιγράφονται στις μελέτες ανάλογες μέθοδοι επιλογής, δείχνει πως οι προπονητές κι οι μάνατζερ βασίζονται στην εμπειρία τους, αφού δεν υπάρχει σαφής ορισμός κι αντικειμενικός τρόπος μέτρησης των ψυχολογικών στοιχείων. Όπως προτείνει βέβαια ο Morris (2000) το να βασίζονται στην εμπειρία τους δεν είναι ακατάλληλη μέθοδος (άλλωστε θεωρούνται ειδικοί αξιολογητές), αρκεί να γίνεται με έναν συστηματικό τρόπο.

Η μοναδική εμπειρική έρευνα που διενεργήθηκε στο ποδόσφαιρο σχετικά με την αναγνώριση ταλέντων εξέτασε τα χαρακτηριστικά της δημιουργικότητας και της δημιουργικής μνήμης. Δείχθηκε πως η υψηλή απόδοση συνδεόταν με υψηλή δημιουργικότητα, ενώ η καλύτερη μνήμη σε γεγονότα του παρελθόντος συνδέθηκε με χαμηλή απόδοση και χαμηλή ψυχολογική αντοχή σε δύσκολες καταστάσεις (πιθανότατα λόγω της μνήμης παρελθόντων άσχημων γεγονότων).

Όπως αναφέρει ο Morris (2000) η έρευνα στον εντοπισμό ταλέντων βρίσκεται σε βρεφικό στάδιο, κυρίως όσον αφορά στα ψυχολογικά χαρακτηριστικά, και παρόλο που το ενδιαφέρον προς αυτήν την κατεύθυνση αυξάνεται, δεν υπάρχουν αντικειμενικές μέθοδοι ή έστω συστηματικές υποκειμενικές μέθοδοι μέτρησης κι αξιολόγησης.

Συμπεράσματα

Η υπόθεση που ενυπάρχει στην εξέταση των ψυχολογικών χαρακτηριστικών είναι πως χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν στους επιτυχημένους επαγγελματίες ποδοσφαιριστές μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες για τον εντοπισμό νέων ταλέντων.

Στις μέχρι τώρα όμως έρευνες δεν έχει μελετηθεί η συγκεκριμένη χρησιμότητα αφού πρόκειται για δια-τμηματικές έρευνες (σύγκριση διαφορετικών δειγμάτων) κι όχι διαχρονικές έρευνες (μελέτη ενός δείγματος σε διαφορετικές χρονικές στιγμές).

Οι προπονητές κι οι υπεύθυνοι για την επιλογή παικτών δεν γνωρίζουν τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά που είναι σημαντικά και δε γνωρίζουν τον τρόπο να τα μετρήσουν. Μια προσέγγιση πάντως που μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη είναι η συστηματική υποκειμενική αξιολόγηση των παικτών από ειδικούς (π.χ. προπονητές, πρώην ποδοσφαιριστές κλπ).

Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Morris (2000) η έρευνα συνήθως ξεκινά σε μια ευρύτερη βάση για να καταλήξει σε συγκεκριμένους παράγοντες και επισημαίνει πως δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μένουν ίδια κατά την ανάπτυξη ενός αθλητή από την εφηβεία στην ενηλικίωση (οπότε χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή).

Προτείνει πως πρέπει να γίνουν διαχρονικές έρευνες για να ερευνηθεί ποιοι παράγοντες μένουν σταθεροί και συνδέονται με την υψηλή απόδοση των ποδοσφαιριστών. Προτείνει ακόμη και τη χρήση ποιοτικών μεθόδων έρευνας, συγκεκριμένα συνεντεύξεις, κατά την διαδικασία ανάπτυξης των νέων ταλαντούχων ποδοσφαιριστών, ώστε να αποκαλυφθούν οι λόγοι για τους οποίους εμφανίζονται κάποια συγκεκριμένα μοτίβα στην ανάπτυξη των ψυχολογικών χαρακτηριστικών και πώς συνδέονται με την απόδοση.

Για μελλοντικές πρακτικές κι έρευνες ο Morris (2000) προτείνει πως πρέπει να χρησιμοποιηθούν πόροι για την ανάπτυξη (μέσω εκπαίδευσης) δεξιοτήτων όπως η διαχείριση άγχους, η στοχοθέτηση, η συγκέντρωση κι η αυτοπεποίθηση.

Είναι σημαντικό να αναπτύσσουν οι παίκτες δεξιότητες ψυχικής αντοχής και να απολαμβάνουν το παιχνίδι. Επίσης προτείνει πως τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά, όπως προσωπικότητα, προσωπικό στιλ και μεταβλητές παρακίνησης, θα πρέπει να εξετάζονται μαζί με κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως κοινωνικό-οικονομικό κύρος, μόρφωση, κουλτούρα, οικογενειακή ζωή και γεωγραφική τοποθεσία.

Σημείωση: Η παραπάνω ανάλυση αφορά στην παράθεση της επιστημονικής δημοσίευσης του Morris (2000) κι αυτή αναφέρεται ως η κύρια πηγή για τη συγγραφή του συγκεκριμένου άρθρου. Αναφέρεται, επίσης, πως παρατίθενται κάποιες βασικές θεωρίες στις οποίες βασίστηκε η έρευνα, καθώς και τα κύρια συμπεράσματά της. Για περισσότερες πληροφορίες και λεπτομέρειες σχετικά με το θεωρητικό υπόβαθρο, τη μεθοδολογία έρευνας και τα συγκεκριμένα αποτελέσματα και συμπεράσματα, ο αναγνώστης θα πρέπει να ανατρέξει στην πρωτότυπη δημοσίευση.

Morris, T., 2000, “Psychological characteristics and talent identification n soccer”, Journal of Sports Sciences, Vol. 18, pp 715-726